Sve naprijed pobrojane riječi imaju negativan zlokobni prizvuk, dok ta riječ nasuprot njima predstavlja nešto vrijedno, spasonosno, poželjno i neophodno.

Sve do ove pošasti koja nas je zadesila samo tu i tamo bismo čuli da je neko, nažalost priključen na vještačko disanje. A eto, proteklih mjeseci smo se iznenadno suočili sa činjenicom da izuzetno veliki broj oboljelih od virusa korona bukvalno nema nikakvu mogućnost da izbjegne tragičan ishod bez ovog aparata. Ono što je dalo posebnu težinu ovoj činjenici jeste njegova velika deficitarnost. Nijedna država na svijetu u svojim zdravstvenim ustanovama, na početku pandemije, a mnoge i danas, nisu raspolagale potrebnim brojem spasonosnih “mašina za disanje”. Jer ko je mogao predvidjeti pojavu ovakve pandemije, u kojoj će oboljeli imati ovoliki broj životno opasnih upala pluća. Kao posljedica ovakvog stanja, pri nabavci ovih aparata, nastupila je prava pomama na međunarodnom tržištu, koja je čak poprimila oblike “malog rata” u kojem su zastupljena sva legalna, a i nelegalna političko-ekonomska sredstva, uključujući i otimačinu.

Kako je počelo

S obzirom na to da je ovaj aparat tako sudbonosno, preko noći postao planetarno važan, red je da o njemu samom kažemo nekoliko riječi. Naime, od Hipokrata preko Galena pa do Paracelzijusa, postoji ideja o vještačkoj ventilaciji pluća. Još su medikusi u starom Rimu primijetili da je uz pomoć slamke kroz larinks (grkljan) moguće u pluća životinja uduvati vazduh. Tek 1908. godine Džordž Pol je prvi demonstrirao uspješnu reanimaciju pasa uz pomoć mehaničke respiracije, odnosno ubacivanja vazduha u pluća. U decenijama koje će doći ljudi iz medicine i drugih naučnih disciplina uložili su mnogo napora da naprave aparat za vještačko disanje i na taj način spasu mnoge ljudske živote. Potreba za ovim sredstvom je naročito bila izražena tokom Prvog svjetskog rata, kada mnogi ranjenici nisu bili izgubljeni zbog povrede pluća i dugih zastoja u disanju. Odmah se pristupilo razvoju vještačkih pluća i u početku vazduh se u njih ubacivao pomoću posebnih mijehova, da bi prvi primitivni respirator načinio već 1928. godine američki inženjer Drinker, uz asistenciju kolege Šoa.

Teško bi bilo pobrojati sve naučnike i konstruktore koji su za posljednjih 100 godina dali svoj doprinos razvoju ovog aparata pa ćemo pomenuti samo neke. Značajnu ulogu u daljem usavršavanju ove mašine imao je tokom tridesetih godina prošlog vijeka član Francuske medicinske akademije, profesor doktor Leon Bine. Ovaj sin seoskog učitelja iz provincije je zbog svog uspješnog istraživačkog rada proglašen šampionom borbe protiv smrti. Zajedno sa dr Strumzom je godinama neumorno proučavao svaki detalj u vezi sa fenomenom disanja. Tokom dugogodišnjih eksperimenata i testiranja razrađivani su razni tipovi “čeličnih pluća”, da bi konačno početkom četrdesetih godina počela njihova široka upotreba.

Ta tadašnja vještačka pluća su predstavljala, grubo rečeno, jedan cilindar (čeličnu cijev) u koji bi se smještao pacijent, izuzev glave i vrata, a funkcionisala su tako što bi se u tom cilindru, uz pomoć elektromotornih kompresora, stvarao vakuum oko bolesnika i na taj način bi se ubacivao vazduh u njegova pluća, a onda bi se vakuum prekidao, što je omogućavalo da se ubačeni vazduh istisne napolje. Ovaj postupak se naizmjenično ritmički ponavljao i na taj način simulirao disanje. Ovaj nezgrapni aparat vjerovatno pacijentima nije baš izgledao privlačno da bi rado legli u njega, ali oni koji su se borili za svaki “srk” vazduha ubrzo su ga “na drugi pogled” zavoljeli i nisu se razdvajali od njega - neki i po više decenija, iako su u međuvremenu napravljene nove praktičnije generacije tih mašina.

Masovna upotreba

Od sredine prošlog vijeka čelična pluća su ušla u masovniju upotrebu, posebno tokom pojave polio epidemije, odnosno dječje paralize, koja je nastupila u SAD, kao posljedica izostanka vakcinacije djece. Jedan oblik ove paralize imao je za posljedicu i paralizu disajnih mišića, tako da je samo 1959. godine ukupno 1.200 pacijenata disalo uz pomoć ove mašine. Dansku je takođe 1952. pogodila epidemija poliomijelitisa, kada je samo u Kopenhagenu kod 315 pacijenata bila potrebna vještačka ventilacija pluća. Uočeni nedostaci na tadašnjim aparatima ponukali su njemačkog inženjera Hesea da na njima napravi znatna unapređenja.

Respiratori su od tog vremena, pa sve do danas, stalno unapređivani, prateći opšti naučnotehnološki razvoj, dok nisu dobili sadašnju formu i funkcionalnost da bi zadovoljili sve zahtjeve kada je u pitanju respiratorna insufijencija i drugi problemi u vezi sa tim. Poslije osamdesetih, uz pomoć elektronike i mikroprocesora, te sofisticiranih kompjuterskih tehnologija, respiratori sadrže elemente za stalni monitoring respiratornih i drugih funkcija i parametara. Provjereni stari proizvođači kao što su “Dreger”, “Engstrom”, “Benet”, “Hamilton” i drugi stalno izbacuju nove poboljšane modele.

Maja 2018. godine takve najnovije aparate za respiratornu podršku prvi u BiH nabavio je UKC RS u Banjaluci i obučio svoje kadrove za rad na njima. Radilo se o aparatima sistema ESMO (ekstrakoroporalna membranska oksigenacija), o čemu je tada izvještavao i “Glas Srpske”.

Čelična pluća

Djeluje potpuno nestvarno činjenica da su “čelična pluća”, koja se ne proizvode od šezdesetih godina prošlog vijeka, danas još ponegdje u upotrebi, iako bi zbog svoje zastarjelosti prije mogla poslužiti kao muzejski eksponat. Naime, neki pacijenti u SAD koji su kao djeca oboljeli od dječje paralize, neprekidno ih koriste još od pedesetih godina prošlog vijeka. Jedan od tih korisnika je i sedamdesetogodišnji Pol Aleksander iz Dalasa, koji od 1952. godine diše na njih. On je te godine kao petogodišnji dječak obolio od paralize i prestao da normalno diše i ova vještačka pluća su mu bila jedini spas, tako da im je i do danas ostao vjeran, iako muku muči sa popravkama, jer za njih više nema ni majstora ni rezervnih dijelova. To ga uvijek drži na oprezu, jer stanu li ona, stao je i njegov život. Zato stalno osluškuje svaku promjenu zvuka i vibracija tokom upotrebe. Potpuno sličnu priču ima i Marta En Lilard, koja pomoću njih diše više od 60 godina i ni za šta ih ne bi mijenjala. Ne radi se tu o nekom bijegu od modernog, već naprosto što je potpuno zadovoljna njihovom funkcijom.

Izvor: Dragan Mijović / Glas Srpske