Nedavno je u Srbiji slučaj ubistva Tijane Jurić pokrenuo veliku debatu o tome da li je smrtna kazna odgovarajuća za počinioce najtežih zločina. A ovom temom bavili su se godinama unazad filozofi širom svijeta razmišljajući prije svega u kojim se sve pravcima može razvijati kazneni sistem u budućnosti.

Najbolji primjer za uvod u ovu temu možda je slučaj Adolfa Hitlera koji je ostao zaprepašćen načinom na koji je okončan Musolinijev život. Italijana je bjesna rulja u Milanu izgazila, ispljuvala i prebila, a zatim objesila da visi naopačke sa mesarske kuke. Hitler je odlučio da svoj život okonča pilulom cijanida i, za svaki slučaj, metkom u glavu.

Mnogi i danas misle da je Hitler izbjegao kaznu, kada se uzme u obzir obim i zvjerstvo njegovih zločina. Iako smo odmakli od principa "oko za oko", većina smatra da ubica miliona ljudi zaslužuje strožu kaznu od brzog i bezbolnog samoubistva.

Da li neko uopšte zaslužuje Pakao? Ovim pitanjem nekada su se bavili teolozi, a u vrijeme biološkog i inženjerskog napretka, temu su na sebe "preuzeli" novi mislioci. Dok biotehnološke kompanije ulažu milione u tehnologije za produživanje života, neki smatraju da bi najsuroviji kriminalci mogli da budu održavani u životu neograničeno, služeći kazne koje se protežu na milienijum ili duže.

Privatne firme bi mogle jednog dana da razviju droge od kojih bi se činilo da vrijeme teče sporije, pa bi kazna zatvora od 10 godina mogla osobi koja je služi da izgleda kao vječnost. Kako bilo, ljudi bi uskoro mogli da stvore vještački Pakao.

Na Oksfordskom univerzitetu, tim naučnika predvođen filozofom Rebekom Rouč počeo je da se bavi pitanjem kako će futurističke tehnologije uticati na kažnjavanje zločinaca. Rouč i njene kolege odgovarali su na pitanja Ion magazina o mogućnosti povećavanja emocionalnog kapaciteta, superzločinima i etici vječnog prokletstva.

Da li bi životni vijek duži od 500 godina omogućio preciznije kažnjavanje?

Rouč:"Kada smo počeli da razmišljamo o ovoj temi dosta smo razmišljali o Danijelu Pelki (4), dječaku kog su izgladnjivali i na kraju prebili nasmrt, 2012. godine, njegova majka i očuh u Britaniji. Pitali smo se da li je najbolji način da se postigne pravda u takvim slučajevima prolongiranje smrti što je duže moguće. Neki zločini toliko su strašni da zahtjevaju veoma duge zatvorske kazne, a dosta ljudi izbjegne tu kaznu umiranjem. Zašto onda ne otežati kaznu zatvora produženjem njihovih života? Ipak, američki zatvori u duhu humanosti zamjenjuju smrtnu kaznu za doživotnu robiju, i smatra se da je to blaža kazna.

Da li bi manipulisanje precepcijom vremena neke osobe, tj. igranje sa mozgom osobe, koja bi na taj način u svom umu odležala 1.000 godina robije, bilo neetičko?

Rouč: "Prostoje psihoaktivne supstance koje iskrivljuju osejćaj protoka vremena, pa nije nezamisliv razvoj tablete koja bi natjerala osuđenika da misli da služi kaznu dugu 1.000 godina.
Tokom Španskog građanskog rata postojao je zatvor u kom se moderna umjetnost koristila da učini okruženje estetski neprijatnim. Ćelije su dizajnirane da budu klaustrofobične, a kreveti posebno neudobni.
Iskrivljenje percepcije vremena koristi se kao tehnika ispitivanja kada se osoba izloži neprekidnoj svjetlosti ili neobičnim promjenama osvjetljenja, da ne bi znala koje je doba dana. Tako se razbija osećaj stvarnosti te osobe, kako bi postala zavisna od islednika. U tom smislu pilula tog tipa bila bi radikalna inovacija u istoriji kažnjavanja.”

U svom radu spominjete i mogućnost "povećavanja emotivnog kapaciteta" osuđenika koji bi na taj način jače osetili kajanje. Da li smatrate da je emotivno ispaštanje najteži oblik patnje koju osoba može da izdrži?

Rouč: "Pitanje je šta je gore, osećanje iskrene krivice ili vremena provedenog u zatvoru? Iskreno kajanje može subjektivno biti gore od zatvorske kazne. Ali, sumnjam da je to slučaj sa manje teškim zločinima, teško da bih sebe toliko mučila zbog krađe slatkiša.
Otvoreno je pitanje koliko strašna zatvorska kazna treba da bude. Neki smatraju da je svrha zatvora da kazni, pa bi zato boravak u njemu trebalo da bude što neprijatniji. Drugi, pak, smatraju da bi prestupnike zatvor trebalo da reformiše. Oni smatraju da je lišavanje slobode dovoljna kazna. I kod njih je patnja tokom odsluženja važna jer služi kao mehanizam zastrašivanja."

Rouč zaključuje da su pitanja tehnološkog razvoja i kažnjavanja interesantna, jer tako preispitujemo osnovne premise kažnjavanja. Moramo da se zapitamo da li je nehumano koristiti neku tehnologiju ili je samo njena novina ono što nas odbija? Isto tako, moramo se zapitati da li smatramo da je zatvorska kazna humanija samo zato što nam je poznata (jer smo odrasli u svijetu gdje je zatvor ono čime se kažnjavaju zločini)?

Da li je u redu zatvoriti nekoga tokom većeg dijela jedinog života koji ima, ili je humanije manipulisati njegovim mozgom i onda ga osloboditi?